Praca w opiece domowej
Głównymi zadaniami opieki są ochrona i promocja zdrowia, profilaktyka lub wsparcie w chorobach, a także towarzyszenie w chorobie i kryzysie.
Wobec osób, które wymagają opieki, można zastosować różne strategie opiekuńcze:
- opieka prozdrowotna (utrzymanie stanu zdrowia)
- opieka prewencyjna (zapobieganie chorobom poprzez profilaktykę)
- opieka lecznicza (kontynuacja zalecanych przez lekarza terapii)
- opieka rehabilitacyjna (utrzymanie sprawności układu mięśniowo-szkieletowego)
- opieka paliatywna (towarzyszenie osobie podczas ostatniej fazy życia)
- opieka aktywizująca (nakłanianie do samodzielności)
Zazwyczaj opieka na osobą starszą nie jest ukierunkowana jednotorowo i wykorzystuje kilka strategii, lub zapożycza instrumenty do indywidualnej terapii. Aby opieka przyniosła oczekiwany skutek powinna być realizowana w środowisku przyjaznym i bezpiecznym, czyli najlepiej we własnym mieszkaniu. Obserwacje pokazują, że wtedy osoby starsze wolniej się starzeją.
Opieka domowa jest głównym motorem napędowym poprawy dobrostanu osoby chorej, wspiera jego samodzielność, niezależność i poczucie przynależności. Obejmuje też indywidualne potrzeby i życzenia chorego.
Samoświadomość w opiece nad seniorem
Samoświadomość to świadomość własnej osoby, zdawanie sobie sprawy z własnych emocji, uczuć, potrzeb, myśli, doznań, ograniczeń i błędów.
Samoświadomość prowadzi do tego, że zdajemy sobie sprawę z własnych mocnych i słabych stron. Mamy umiejętność nawiązywania relacji w pracy z ludźmi. A nawiązanie relacji empatycznej w podejściu do innej osoby jest możliwe, gdy żyjemy w zgodzie z samym sobą.
Poznanie samego siebie i wysoki poziom pewności siebie jest podstawowym warunkiem, aby prawidłowo funkcjonować z innymi ludźmi. Opieka i pielęgnacja w dużej mierze opierają się na wsparciu. Istotne jest też, aby na podstawie autorefleksji potrafić odpowiedzieć na pytania prowadzące do wzrostu naszej samoświadomości.
- Kim jestem?
- Jakie są moje mocne strony?
- Jakie są moje słabości?
- Jakie mam potrzeby?
- Kim chciałbym być?
- Które cele już osiągnęłam?
- Do jakich celów zmierzam?
Aby rozwinąć swoją samoświadomość, należy poświęć swój czas na to, aby poczytać książki rozwojowe, pospacerować z uważnością i otwartością na wszystkie cztery zmysły, nauczyć się oddychać, poćwiczyć z przyjemnością, pomodlić się lub pomedytować.
Samoświadomość pomoże Ci:
- reagować ze spokojem na każdą sytuację
- planować efektywnie czas dla Twojego podopiecznego
- być odpornym na sterowanie i wpływy z zewnątrz
- zyskać ogromną pewność siebie i wiarę w swoje umiejętności
- akceptować różne wartości i przekonania, które niekoniecznie są zgodne z Twoimi
- odczuwać przyjemność z wykonywanej pracy
- realizować cele postawione przez rodzinę podopiecznego i samego podopiecznego
Samoświadomość bardzo ułatwia wykonywanie zawodów opiekuńczych. Zapobiega powstawaniu napiętych relacji pomiędzy opiekunem, a podopiecznym. Bardzo ważne jest to, aby mierzyć siły na zamiary, nie być rozczarowanym pracą. Samoświadomość chroni też nasze zdrowie psychiczne.
Władza, autorytet i hierarchia
Opiekunowie powinni codziennie mieć na względzie powód, dla jakiego zostali przyjęci do obecnej rodziny. Osoba, która kiedyś była samodzielna, potrzebuje teraz ich pomocy, jest w tym momencie zależna od opiekuna, krewnych, pielęgniarek specjalistycznych, lekarzy. Budując taką relację pojawiają się role władcze i poddańcze.
Władza
Objawia się wywieraniem przez jednostkę bądź grupę wpływu na istotne okoliczności życia przez ukierunkowywanie własnego postępowania lub postępowania innych osób.
Zazwyczaj opiekun ma większą władzę nad podopiecznym, ze względu na wykonywaną pracę. Zdrową relację budują pomoc i wsparcie, które są wykorzystywane do pracy za przyzwoleniem podopiecznego.
Autorytet
To może być uznanie i poszanowanie jakim jest obdarzona osoba w danej grupie lub po prostu osoba, która cieszy się uznaniem.
W sytuacji nadużycia władzy, autorytetem i podmiotem zobowiązanym do wyjaśnienia sytuacji jest agencja.
Hierarchia
Kolejność rzeczy, zagadnienia od najważniejszych do najmniej ważnych. Różni członkowie rodzin, podopieczni, czy opiekunowie są umieszczani na różnych poziomach hierarchii. Im większe umiejętności, tym większe zaufanie do podejmowanych decyzji.
W opiece relacje opierające się na władzy (sprawowanej przez opiekuna) i podporządkowaniu (u osoby podopiecznej) często się zacierają. Ważne jest, aby opiekun był wspierający dla osoby podopiecznej. To stanowi trzon pracy opiekuna.
Techniki regeneracyjne i ćwiczenia relaksacyjne
Codzienne życie opiekuna jest stresujące. Mierzysz się z niespodziewanymi sytuacjami i zmiennymi nastrojami. Wymagana jest od Ciebie duża siła fizyczna i psychiczna. Dlatego ważne jest, abyś żył w przyjaznym środowisku, bez bałaganu i z przyjemnością do tego miejsca wracał. Zatem zadbaj o element bliski Twojemu sercu.
Wprawiaj siebie w dobre samopoczucie i wyrażaj wdzięczność, ciesz się z małych rzeczy, naucz się efektywnego planowania i dobrego zarządzania sobą w czasie.
Jak radzić sobie ze stresem?
- uśmiechaj się ?
- zidentyfikuj stresory i wyeliminuj je
- dokończ niedokończone rzeczy
- medytuj
- myśl pozytywnie
- uporządkuj swoje otoczenie
- uprawiaj aktywność fizyczną
- ucinaj sobie szybkie drzemki
- zajmuj się jedną rzeczą naraz
Techniki relaksacyjne
- Rozładuj gniew
- znajdź odosobnione miejsce
- usiądź na krześle, zaciśnij pięści i wyobraź sobie sytuację, która cię zdenerwowała
- powiedz wszystko, co chciałbyś powiedzieć w gniewie osobie, która wyprowadziła cię z równowagi – także obraźliwe i krzywdzące słowa
- odpręż się
- Rozciągnij się
- wstań i wyciągnij ręce, nogi i plecy, aby wszystkie mięśnie były rozciągnięte
- Wpraw swoje ciało w ruch wahadłowy
- wstań i wyciągnij swoje ramiona i nogi tak, aby mięśnie się rozciągnęły
- wahadło: pochyl się i opuść ramiona w dół. Kołysz górną częścią ciała i ramionami naprzemiennie od lewej do prawej strony, podobnie jak wahadło zegara
- Napinanie i rozluźnianie – progresywna relaksacja mięśni (Trening Jacobsona)
- możesz stać lub siedzieć
- oddychaj głęboko
- napinaj pojedyncze mięśnie ciała i utrzymaj je w napięciu przez ok. 30 sekund, po czym je rozluźnij
- powtórz ćwiczenie jeszcze maksymalnie dwa razy
- Liczenie oddechów
- oddychaj przez nos przez 5 sekund – skup się na otaczających cię zapachach
- następnie oddychaj przez usta przez 5 sekund – wyobraź sobie, że np. zdmuchujesz świeczkę jednostajnym wydechem
Ćwiczeniom relaksacyjnym wystarczy poświęcić kilka minut w ciągu dnia. Wypróbuj je wszystkie i zdecyduj sam, które z nich przypadną Ci do gustu. Sprawdź, które pomogą Ci odpocząć i nabrać energii.
Dysfunkcje w zawodzie opiekuna
Pomaganie jest wspólną pracą co najmniej dwóch osób (człowieka oferującego pomoc oraz człowieka otrzymującego tą pomoc) na rzecz poszukiwania rozwiązań i zaspokojenia potrzeb osoby, która wymaga pomocy.
Od czasu do czasu w przypadku pomagania możemy także mówić o zjawisku nadmiernej pomocy. Przejawia się to wtedy, gdy opiekun uzależnia podopiecznego od siebie niemal całkowicie. Pojawiają się też zachowania niepożądane, jak agresja, postawa autorytarna, konieczność ciągłej pracy.
Jako opiekun powinieneś pamiętać, że nie jesteś sam. Naucz się prosić o pomoc – także w opiece nad osobą starszą.
Strach, agresja i obrona
Strach pojawia się najczęściej w sytuacjach zagrożenia. Może też być następstwem życia w ciągłym biegu, dużej odpowiedzialności wziętej na własne barki, ciągłej ekspozycji na stres. Ludzie uczą się szybko i jeśli tylko mogą to unikają sytuacji wywołujących strach. Uczucie strachu utrzymujące się przez dłuższy czas prowadzi do agresji i włączenia zachowania obronnego.
W relacji opiekun – podopieczny możemy wyróżnić kilka charakterystycznych czynników mogących wywołać agresję lub strach.
Jeśli agresorem jest opiekun:
- napięcie występuje na linii opiekun – rodzina i krewni. Ci drudzy, mając nieograniczony dostęp do informacji w Internecie stawiają się w roli eksperta choroby i uważają, że mają prawo udzielać wskazówki opiekunowi.
- nadmierne obciążenie obowiązkami powoduje irytację i wzrost napięć na linii podopieczny – opiekun
- pojawienie się nadmiernych wymagań, które niekoniecznie idą w parze z zakresem obowiązków może prowadzić do wkraczania na terytorium opiekuna
Jeśli agresorem jest podopieczny:
- nadmiernie zaangażowaniu opiekunowie ograniczają swobodę działań podopiecznego
- w agresji mogą znaleźć ujście negatywne uczucia wynikające z innej choroby towarzyszącej
- brak akceptacji zmieniającej się rzeczywistości oraz obawy przed nadchodzącymi zmianami w zdrowiu samego podopiecznego
Budowa relacji na linii opiekun – podopieczny prowadzi do zbliżania się na kilku płaszczyznach. Dlatego tak dużą rolę w relacjach odgrywa komunikacja i wspólne zrozumienie. Jeśli którakolwiek ze stron odczuwa strach, warto o tym porozmawiać i uzgodnić, w jaki sposób można się go pozbyć.
Przemoc w opiece
Jeśli strach i agresja nie zostaną rozpoznane na czas, sytuacja może przeobrazić się w wielką eskalację. Wybuch nagromadzonych negatywnych emocji może nastąpić z obu stron.
Jakie zachowania możemy zaobserwować u opiekuna:
- ignorowanie próśb i wezwań pomocy, brak empatii
- zmuszanie do wykonywania czynności życia codziennego
- ignorowanie godności i prywatności podopiecznych
Jakie zachowania możemy zaobserwować u podopiecznego:
- fizyczna obrona
- werbalna przemoc
Kiedy nastąpi już eskalacja strachu i pojawią się agresywne zachowania należy dążyć do ich eliminacji. W obu przypadkach ważne jest ustalenie, co jest powodem występowania takiego nastroju, i czy jest to działanie celowe. W opiece nad osobami nie ma miejsca na przemoc.
Jeśli jesteś świadkiem przemocy, porozmawiaj z tą osobą, która jest agresorem. Jeśli nie będzie poprawy – skontaktuj się ze swoją agencją.
Zachowanie bliskości i dystansu
Opieka nad osobami starszymi charakteryzuje się też tym, że przebywasz znaczną część doby z podopiecznym. Oznacza to, że Twoje życie zawodowe miesza się z prywatnym. Nawiązujesz z pacjentem bliską relację.
Dlatego też, dla zachowania Twojego dobrego samopoczucia oraz zdrowia psychicznego ważne jest ustalenie pewnych zasad z podopiecznym, które pozwolą Ci odpocząć:
- Twój pokój jest Twój
- ustalcie zasady korzystania ze wspólnych przestrzeni – łazienka i kuchnia
- ustalcie czas wolny od siebie
- są pewne ograniczenia, co do zakresu wykonywanych obowiązków
Zadbaj też o swoją równowagę psychiczną i fizyczną. Praca w opiece jest niezwykle wymagająca. Dobre relacje z podopiecznym i jego rodziną zapewnią przyjemniejszą pracę.
Molestowanie seksualne
Molestowanie seksualnie może pojawić się z obu stron. Agresorem na tym tle może być zarówno podopieczny, jak i opiekun.
W przypadku opiekuna mówi się najczęściej o wykonywaniu czynności około opiekuńczych bez zgody osoby starszej. A w przypadku podopiecznego o zaspokojeniu własnego popędu, zdezorientowaniu wynikającemu z choroby, ograniczonej świadomości.
Ocena sytuacji – czy molestowanie seksualne ma miejsce, czy nie, zależy od Twojej subiektywnej oceny, Twojego doświadczenia i progu tolerancji. Istotne jest, byś miał zdefiniowane swoje granice, po przekroczeniu których zareagujesz bardziej stanowczo. Np. słowne komentarze akceptujesz, ale dotykania już nie.
Pamiętaj, aby na objawy molestowania seksualnego reagować. Najpierw asertywnie komunikuj się z podopiecznym, potem zaangażuj w to rodzinę i agencję. Jeśli i to nie pomoże lub zachowania zaczną być coraz bardziej uciążliwe, zdecyduj się podjąć kroki prawne.
Należy tutaj zaznaczyć, że proces lub mediacje mogą być bardzo długie i Twoje zachowanie także zostanie poddane ocenie.
Radzenie sobie z poczuciem wstrętu
Wstręt to bardzo silna emocja odrazy, poczucie obrzydzenia, niechęci do przedmiotów lub osób. Zazwyczaj jest nakierowany na jedzenie, rozkładającą się materię, wobec nieprzyjemnych zapachów. Może towarzyszyć mu odruch wymiotny. Wstręt jest emocją charakterystyczną dla ludzi.
Na skutek obcowania z nieprzyjemnym zapachem, nasz organizm koduje w mózgu obraz i zapach, a potem go unika.
Jako opiekun osób starszych możesz spotkać się z odchodami ludzkimi, wymiocinami, płynami wydzielanymi przez organizm. W opiece możesz podejmować działania, które zapobiegają powstawaniu poczucia wstrętu.
- higiena i opieka – pielęgnacja ciała, zmiana odzieży, regularne ćwiczenia, odpowiednia dieta
- ochrona własna – noszenie rękawiczek, używanie maseczek
- akceptacja nudności – możesz skupić się na technice pomocy, nie na wstręcie
Uzależnienia w zawodach pielęgniarskich i opiekuńczych
Na opiekunach i innych osobach świadczących usługi opiekuńcze spoczywa ogromna presja. Podejmują dużo decyzji, pracują z człowiekiem, biorą na swoje barki odpowiedzialność.
Stres powoduje, że ludzie wpadają w pętlę pracy, z której trudno jest wyjść. Szukają szybkiej i krótkotrwałej ulgi. Aby odpocząć i zrelaksować się po ciężkim dniu pracy sięgają po używki – nikotynę, alkohol, środki nasenne i uspokajające.
Wiele z tych osób twierdzi, że ma kontrolę nad używkami, jednak często nie zauważa, że wpada w stan uzależnienia. Pamiętaj, że opiekujesz się osobą starszą. Twoje uzależnienie może wpłynąć na jakość świadczonej przez Ciebie pracy. Dlatego, jeśli tylko zdasz sobie sprawę ze swojego uzależnienia – zgłoś się po pomoc. Twoja agencja na pewno doradzi Ci w tym zakresie.
MATERIAŁY DO POBRANIA
1.1. Rola opiekuna – materiał do lekcji – niedostępny w lekcji próbnej
Opieka nad osobami starszymi w środowisku domowym – ebook – niedostępny w lekcji próbnej